Door Bernard Werk
Cartier horloges worden vervaardigd aan de rand van La Chaux-de-Fonds. Waar innovatie en traditie op één lijn bewegen en design boven alles staat. Aan de vooravond van Watches & Wonders toog Bernard Werk naar de manufacture.
We zijn uitgenodigd bij Cartier’s manufacture. Wie bij het horen van de naam Cartier automatisch aan Parijs denkt, heeft het natuurlijk niet echt mis. Hier in La Chaux-de-Fonds is een indrukwekkend gebouw neergezet voor de horloges uit de eigen collectie. Fabrieksbezoeken blijven altijd bijzonder. Want wat er in het gebouw gebeurt, is vaak nog topgeheim. Ofwel je mag geen foto’s maken, ofwel je ziet alleen bekende modellen, idealiter vanaf wat afstand, achter een glazen wand.
Bij Cartier werkt het verrassend relaxed. Uiteraard moeten alle foto’s voor publicatie gecheckt worden of er geen toekomstige modellen op staan of iets anders gevoeligs, maar er blijft meer dan genoeg materiaal over om tot op een centimeter afstand te bekijken. De Cartier manufacture is gehuisvest in een ruimte van 33.000 vierkante meter. Meer dan 120 ambachten komen hier samen. Waar handwerk cruciaal is, maar wat machines beter kunnen dan mensen, wordt industrieel vervaardigd.
Verfrissend om de openheid hiervan te zien. Dat industrialisatie niet kil en afstandelijk hoeft te zijn, maar tegenwoordig onmisbaar is én een toegevoegde waarde kan zijn; dat bewijst het volgende. En het aanbod is breed. Hier is een freesmachine die tien keer sneller is dan een regulier model, maar vijf keer minder elektriciteit nodig heeft en slechts 14 liter in plaats van 200 liter aan smeermiddel.
Er is een polijstrobot die individuele routinetaken heeft geleerd van de Cartier-hoofdpolijster. In een ander hoekje van het gebouw zien we een IT-team werken aan een aanbevelingssysteem voor Cartier-boetieks. Het werkt op dezelfde manier als Netflix’ ‘Topkeuzes voor jou’ en Spotify’s ‘Gebaseerd op je luistergeschiedenis’. Een mix van programmeren en Big Data.
We beginnen met techniek, maar we horen al snel dat design boven alles gaat en dat technologie het design moet dienen. Daarvoor is er in 2011 een ‘boerderij’ bijgekomen. Zo’n 50 meter van het immense gebouw, gebouwd in 1859, en volledig gerenoveerd onder de strengste voorwaarden van monumentenbeschermers.
Het van origine Franse huis wijdde de boerderij aan de fijne kunst van het uurwerk. In het ‘Maison des Métiers d’Art’ worden niet alleen complicaties bedacht, maar worden ook ambachtelijke technieken als goudgranulaat, houtinleg en champlevé (een emailleertechniek) in leven gehouden. Wat hier wordt gemaakt is exact wat haute horlogerie moet zijn. Dus 70 uur voor een wijzerplaat, weken voor een kast en jaren voor een kaliber. Wat voor sieraden geldt, geldt ook hier: het brengt respect, reputatie en wat glamour met zich mee.
Sinds 1904
Waarden die we terugzien in de novelties van 2024 zoals de Tortue Monopoussoir Chronograph, de Santos-Dumont Rewind en de Santos de Cartier Dual Time. En uiteraard de bekende iconen, naast de Santos zijn dat zonder twijfel de Tank, Panthère en Ballon Bleu.
Cartier is één van die weinige merken die de kunst beheerst iets te fabriceren dat blijft verbazen, decennium na decennium. En hoewel het mogelijk is om de huidige trends te nemen om een nieuw product met succes op de markt te brengen, is het onmogelijk om met zekerheid te weten of een creatie de tand des tijds zal doorstaan en er honderd jaar later nog over zal worden gesproken.
Even wat algemene ontwikkeling voor de vorm. Cartier bracht zijn eerste zakhorloges op de markt in 1853, maar de datum die voor Watching vooral belangrijk is: 1904, toen Louis Cartier zijn eerste polshorloge creëerde voor zijn vriend Alberto Santos-Dumont. Als we de bekendheid van Cartier in die tijd in ogenschouw nemen, was er niets grandioos aan het maken van een speciaal model voor een vliegenier en het is zeer waarschijnlijk dat in het jaar 1904 niemand in gedachten had wat dit voor de vliegenier ontworpen model zou worden. Behalve misschien Louis Cartier zelf. Pas zeven jaar later werd het horloge op de markt gebracht en gecommercialiseerd: de Santos-Dumont.
In-House
Terug naar de fabriek. Kasten, kristallen, uurwerken en andere onderdelen van Cartier horloges worden ‘in eigen huis’ vervaardigd. Dit is op zich al lang geen nieuws meer, maar wat ook van belang is, buiten de productiecapaciteit van de fabriek en buiten de apparatuur die Cartier gebruikt om de kwaliteit van hun producten te garanderen.
Het begint met de ontwerpers. De eerste plaats die we gaan bezoeken is de ‘Denktank’, of beter gezegd de denktanks. In een cleane, bijna Apple-achtige omgeving zien we glazen ruimtes, hoge tafels, hoge stoelen, papier, potloden en brainstormende mannen en vrouwen. Afgewisseld met opzetjes bij de Research & Development-afdeling. We zien hier mock-ups van modellen in hun verschillende stadia. Van schetsen en plannen tot voelbare 3D-prints, en definitieve modellen.
Vervolgens gaan we verder met de vervaardiging van kasten, wijzerplaten, wijzers, glazen, kronen, pushers, armbandschakels en zelfs de uurwerkmontage van uurwerken. In Watching heb je ongetwijfeld het assemblageproces al wel eens de revue zien passeren. Toch blijft het indrukwekkend en het oog voor detail is toch bij elk merk weer net iets anders.
Cartier Blauw
Eén productiefase illustreert dit goed: de productie van de geblauwde wijzers, een icoon van het merk. Om dit blauw te verkrijgen, ondergaat elke wijzer zowel een temperatuurstijging als oxidatie, wat zorgt voor een perfecte controle, vooral omdat het verschil in grootte tussen de wijzer van een chronograaf en de minutenwijzer een andere behandeling vereist.
Een stuk van 2mm lang op dezelfde manier behandelen als één van 15mm en je krijgt een totaal ander resultaat. Elke wijzer ondergaat daarom een onafhankelijke behandeling en eenmaal naast elkaar geplaatst hebben ze allemaal exact dezelfde kleur: Cartier-blauw. Een geruststellende gedachte als je nadenkt over het behoud van erfgoed. Deze wijzers hebben precies dezelfde kleur als een Louis Cartier Tank uit de jaren 70.
Werelderfgoed
Dan is het de beurt aan de fijne uurwerkateliers om ons hun knowhow te tonen. Verschillende horlogemakers werken om beurten aan uurwerken met complicaties, tourbillons, minute repeaters en de Mystérieuse uurwerken. Maar ook het emailleren, verdelen, zetten en uiteraard een demonstratie van de ‘assemblage’ van de microscopisch kleine gouden bolletjes waaruit de beroemde panterkop bestaat van de ‘Rotonde Panthère en Granulation’. Dit gebeurt in het Maison des Métiers d’Art, in een oude gerenoveerde boerderij. Waar tijdens de renovatie vooral één prioriteit gold: toegang tot licht! Binnen vinden we een volledig eigentijdse bekleding van glas, hout en metaal voor de productievloeren. En meer sierlijke verblijven in de rest van het gebouw.
Cartier, koning der juweliers en juwelier der koningen, is trots op zijn knowhow op het gebied. Dus naast het uurwerk-geweld zien we ook het traditionele zetten van edelstenen en het maken van sieraden worden hier beide tot stand gebracht door de meestervakmannen en -vrouwen.
Een nauwgezet proces, waarbij de stukken eerst worden weergegeven in een opengewerkt ontwerp waarin gaten zijn geboord, die uiteindelijk worden bezaaid met edelstenen. Het is het oog van de meester-edelsteenzetter die beslist welke steen bij welke past, en vervolgens maakt hij zorgvuldig de juiste zetting: tand, klauw, spantang of ring. Het stuk wordt tijdens het maakproces verschillende keren gepolijst en is een volmaakte vaardigheid die jarenlange ervaring vereist om onder de knie te krijgen.
En neem granulatie. De techniek houdt in dat er gouden kralen worden gemaakt met behulp van lange gouden draden die in stukken zijn gesneden, in houtskoolstof zijn gerold en met een vlam zijn verwarmd. De kralen worden vervolgens één voor één samengevoegd tot een motief en vervolgens versmolten met een gouden oppervlak. De panter van Cartier met granulatie bestaat uit bijna 3.800 gouden slagen en het duurt ongeveer 360 uur om de onderliggende gravering en het samensmelten van de kralen te voltooien.
Het emailleren is één van de meest geliefde vormen van Métiers d’Art en kan met een breed scala aan technieken worden uitgevoerd. De meest traditionele techniek op de tweede verdieping is het grand feu-emailleren, waarbij de emailleur een mengsel moet maken van ruw emaille en metaaloxiden dat wordt gebakken bij een temperatuur van meer dan 800 graden Celsius. Om een gedetailleerd schilderij met tinten en kleurnuances te creëren, moet de emailleur een palet van gekleurd ruw emaille gebruiken en moet elke tint van elke kleur afzonderlijk worden gebakken. Het resultaat is een spectaculaire afbeelding dat tot leven wordt gebracht door al die kleurlagen.
Er zijn verschillende technieken om email op een wijzerplaat aan te brengen, waaronder het zeldzame champlevé-email. Dit omvat het uitsnijden van holtes waar het ruwe email moet worden aangebracht, waarbij er alleen stroken metaal tussen de holtes achterblijven. Het Cartier-erfgoed is overduidelijk in goede handen. Het huis neemt geen genoegen met heruitgaven van oude modellen die bij de tijd zijn gebracht (materialen, diameters, enzovoort) en eert oude ambachten naast nieuwe technieken. Waar kunst balanceert tussen innovatie en traditie.
